Əhməd bəy Ağaoğlu XIX əsrin sonlarında Fransa və Azərbaycanda, XX əsrin 1909-cu ilindən sonra isə Türkiyədə yazıb-yaradan fikir nəhəngi, maarifçi, cəsur mübarizə adamıdır. Əsərlərinin ictimai proseslərə böyük təsir gücü olmaqla yanaşı, həm də xalqının ictimai-siyasi həyatı ilə birbaşa bağlı olması ilə tanınan bu ensiklopedik şəxsiyyət bütün fəaliyyəti boyu əqidəsinə sadiq qalan sözübütöv, mərd insan olmaqla yanaşı, həm də möhtəşəm bir mütəfəkkirdir.
O, Çar Rusiyasının Azərbaycan xalqını əzdiyi, haqq və hüquqlarını tapdaladığı, torpaqlarını işğal etdiyi bir zamanda, milli və siyasi maarifçiliyi əsas götürərək mübarizəyə başlayır. Publisist kimi fəaliyyətini milli mətbuatda davam etdirərək qəzetlər açır və bu qəzetlərdə məqalələrlə çıxış edərək cəmiyyəti məşğul edən ictimai, dini, milli problemlər qaldırırdı. Türkiyəyə getdikdən sonra da həm Azərbaycan, həm də Türkiyə cəmiyyəti üçün ölçüyəgəlməz dərəcədə işlər görmüşdür. Bu işlərdən biri Azərbaycan və Türkiyə, eləcə də Türk dünyası siyasi tarixində xalqın şüurunda milli düşüncəni inkişaf etdirmək idi. Onun Türkiyə Milli Hərəkatının öndə gedən simaları – Ziya Göyalp, Yusif Akçura,
Ənvər və Tələt paşalar və s. kimi ziyalıları ilə birgə siyasi fəaliyyəti sayəsində gələcək Türkiyə cəmiyyətinin konturları cızılırdı.
Məqaləmdə Əhməd bəyin Türkiyə yaradıcılığının öyrənilməsi, eyni zamanda, onun Azərbaycan siyasi həyatındakı yerini və rolunu müəyyənləşdirən məqamlara diqqət çəkməyə çalışmışam. Onun Türkiyədə yaşadığı və yazdığı əsərlərində, ictimai-siyasi fəaliyyətində islahatçı, obyektiv, sözünü açıq deyən, cəmiyyətin çıxarıları üçün çalışan, vətəndaşlığı hər şeydən üstün tutan bir ziyalı olması və əsərlərində də bu cür ziyalı tipinin formalaşması üçün etdiyi mücadilələrə toxunmuşam.
Ahmad Aghaoghlu is a great thinker, enlightener and brave militant who wrote his works in France and Azerbaijan late 19th century, and in Turkey after 1909 of the 20th century. This polymath personality who was also known with being directly bound up with the social and political lives of his nation, in addition to being the author of works having a great impact on social processes, is an outstanding thinker, in addition to being a trustworthy and courageous person who stayed loyal to his firm belief throughout his entire activity.
He started to struggle by basing on the national and political awareness-raising in the period when Tsarist Russia was oppressing the Azerbaijani nation and breaching their rights as well as occupying their lands. Continuing his activity as a publicist in the national press, he opened newspapers and raised social, religious and national problems of the society, by writing articles on the pages of those newspapers. He did immeasurable works for both the Azerbaijani and Turkish societies also after leaving for Turkey. One of these works was to develop the national thought in the public consciousness in the political histories of Azerbaijan and Turkey as well as the Turkic world. The contours of the future Turkish society was being drawn thanks to his joint political activity together with the leading figures of Turkey’s national movement, such as intellectuals Ziya Gokalp, Yusif Akchura, Anvar and Talat Pashas and others.
In my article, I try to study the works of Ahmad Aghaoghlu, written in Turkey, and to draw attention to the points determining his place and role inthe political life of Azerbaijan. I also discuss that he was a reformative and open-minded intellectual in his works that he wrote in Turkey and in his social and political activities in Turkey, who was saying his words openly, struggling for the interests of the society and keeping the nationality high above everything, and also highlight his struggles to form this model of intellectuals in his works.
Ахмед Агаоглу – великий мыслитель, просветитель и смелый борец, который писал и творил конце XIX века во Франции и Азербайджане, а после 1909 года XX века – в Турции. Энциклопедическая личность, чьи произведения оказали большое влияние на общественные процессы, а также были напрямую связаны с общественно-политической жизнью народа, он был великим мыслителем, который был известен как отважный человек, верный своему слову и убеждению на протяжении всей своей деятельности.
В то время, когда царская Россия угнетала азербайджанский народ, ущемляя его права и свободы, оккупировала азербайджанские земли, А.Агаоглу начал борьбу, взяв за основу национальное и политическое просвещение. Продолжая свою деятельность в качестве публициста в национальной прессе, он учреждает газеты и поднимает общественные, религиозные и национальные проблемы, которые волнуют общество, выступая со своими статьями в этих газетах. Поехав в Турцию, он проделал огромную работу как для Азербайджана, так и для турецкого общества. Одной из этих работ было развитие национального мышления в сознании народа в политической истории Азербайджана и Турции, а также всего тюркского мира. Благодаря совместной политической деятельности с такими интеллигентами, как Зия Гёкальп, Юсиф Акчура, Анвар-паша и Талат-паша и другие борцы, идущие в первых рядах национального движения, проводимого им, начали вырисовываться контуры будущего турецкого общества.
В статье я постарался обратить внимание на изучение творчества Ахмеда Бека в Турции, а также на моменты, определяющие его место и роль в политической жизни Азербайджана. В его произведениях, написанных во время общественно-политической деятельности в Турции, я коснулся его личности – интеллигента, реформатора, объективного и честного человека, не боящегося говорить правду в лицо и, борющегося за интересы общества, для которого гражданство было превыше всего, а также раскрыл в его произведениях формирование такого типа интеллигента.